ប្រវត្តិនៃវត្តបទុមវតីរាជវរារាម

ប្រវត្តិនៃវត្តបទុមវតីរាជវរារាម
ក្រុងភ្នំពេញ
ឃុនបណ្ណានុរក្ស ប៊ូ - ប៉ូ រៀបរៀង
ឆ្នាំទី ២៧ ខែសីហា លេខ ៨ ព.ស. ២៤៩៨ - គ.ស. ១៩៥៥

វត្តបទុមវតីរាជវរារាម ដែលតាំងនៅក្នុងសង្កាត់លេខ ៤ ក្រុងភ្នំពេញ សព្វថ្ងៃនេះ កាលដើមឡើយ ជាទីដំណែលវត្តចាស់បុរាណឈ្មោះថា "វត្តខ្ពតាយ៉ង" កើតមានជាយូរអង្វងជាង ៥០០ ឆ្នាំមកហើយដូចមានសេចក្ដីកត់ត្រាក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារក្រុងកម្ពុជាធិបតី បច្ឆិមសម័យខ្សែទី ៣ តាំងពីទំព័រលេខ ៨៣ រៀងទៅថា ៖

កាលព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមរាជា (ពញាយ៉ាត) បានសោយរាជសម្បត្តិហើយទ្រង់គង់នៅក្រុងនគរធំបាន ១៦ ឆ្នាំ ស្ដេចបោះបង់ចោលក្រុងនគរធំមកសាងក្រុងថ្មីនៅទួលបាសាន ក្នុងខែត្រស្រីសន្ធរ ទ្រង់គង់នៅក្រុងថ្មីនេះបានតែ ១ ឆ្នាំ ស្ដេចចេញមកសាងក្រុងភ្នំពេញជាគ្រាដំបូង ក្នុងឆ្នាំថោះសប្ដស័ក ព. ស. ១៩៧៨ គ. ស. ១៤៣៥ ។ គ្រាសាងក្រុងនោះ ព្រះអង្គត្រាស់បង្គាប់ឲ្យជីកព្រែក, ឲ្យធ្វើផ្លូវថ្នល់, ឲ្យកសាងវត្តជាច្រើននៅក្នុងក្រុង ដូចមានឈ្មោះព្រែកនឹងឈ្មោះវត្តនៅជាប់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ ទ្រង់ឲ្យកសាងវត្តមួយនៅទិសខាងជើងព្រះបរមរាជវាំង ហៅថា "វត្តឧណ្ណាលោម" ជាវត្តគណមហានិកាយ ។ ទ្រង់ឲ្យកសាងវត្តមួយទៀតនៅទិសខាងត្បូងព្រះបរមរាជវាំង ហៅថា "វត្តខ្ពបតាយ៉ង" ជាវត្តគណៈមហានិកាយដែរ តែសម័យនោះព្រះសង្ឃនៅមិនទាន់មាននាមថាមហានិកាយទេ ព្រោះសម័យនោះប្រទេសកម្ពុជាពុំទាន់កើតមានព្រះសង្ឃគណៈធម្មយុត្តិនៅឡើយ ។ វត្តទាំង ២ នេះ ទ្រង់ឲ្យកសាងដំណាលគ្នាក្នុងឆ្នាំកុរ បញ្ចស័ក ព. ស. ១៩៨៦ គ. ស. ១៤៤៣ ។

វត្តខ្ពបតាយ៉ាង

ដើមហេតុដែលឲ្យឈ្មោះថា "វត្តខ្ពបតាយ៉ង" ព្រោះទីវត្តនោះ កាលដើមឡើយជាដីចំការរបស់តាយ៉ង ហើយគាត់បានជីកខ្ពបមួយនៅពីខាងកើតចំការនោះផង ។ ឯទំហំទទឹងបណ្ដោយទីវត្តខ្ពបតាយ៉ង ក្នុងច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារពុំបានប្រាប់ទេ ។

វត្តបទុមវតីរាជវរារាម

ដើមហេតុដែលឲ្យឈ្មោះថា "វត្តបទុមវតីរាជវរារាម" នោះដូចមានសេចក្ដីអធិប្បាយតទៅនេះ ៖

ចំណេរកាលពីព្រះបាទសម្ដេចព្រះបរមរាជា (ពញាយ៉ាត) មកមានព្រះមហាក្សត្រច្រើនព្រះអង្គគង់នៅក្រុងភ្នំពេញ ជាប់រៀងរហូតមក ដល់ព្រះបាទសម្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ ៗ ស្ដេចបោះបង់ចោលក្រុងភ្នំពេញ ទៅសាងក្រុងថ្មីនៅទួលបាសាន ខែត្រស្រីសន្ធរ ក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ សម្ដស័ក ព. ស. ២៤០៨ គ. ស. ១៨៦៥ ។ ព្រះមហាក្សត្រអង្គក្រោយ ៗ មក បានផ្លាស់ទៅសាងទីក្រុងនៅខែត្រផ្សេង ទៀត ៗ ជាច្រើន រហូតដល់សាងក្រុងឧត្តុង្គមានជ័យ ។

ចំណេរកាលពីនោះមកទៀត ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្ដមទ្រង់គង់នៅក្រុងឧត្ដុង្គមានជ័យ, ខាងក្រោយព្រះអង្គបោះបង់ចោលក្រុងឧត្ដុង្គ ស្ដេចមក សាងក្រុងភ្នំពេញ ជាគ្រាទីពីរ នៅឆ្នាំឆ្លូវ សម្ដស័ក ព. ស. ២៤០៨ គ. ស. ១៨៦៥ ។ គ្រានោះ ទ្រង់បាននិមន្តសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ប៉ាន គណៈធម្មយុត្តិពីវត្តសាលាគូ[1](វត្តអំពិលបី) ក្រុងឧត្ដុង្គ ឲ្យមកគង់នៅវត្តខ្ពបតាយ៉ង ដែលជាវត្តបទុមវតីសព្វថ្ងៃនេះ ហើយទ្រង់និមន្តសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ទៀងគណៈមហានិកាយ ពីវត្តពុទ្ធប្រាង្គណ៍ ក្រុងឧត្ដុង្គ ឲ្យមកគង់នៅវត្តឧណ្ណាលោម ក្រុងភ្នំពេញ ។

រឿងប្រែឈ្មោះវត្តខ្ពបតាយ៉ង ឲ្យហៅថាវត្តបទុមវតីរាជវរារាមវិញ អ្នកឧកញ៉ាមហាវិនិច្ឆ័យ នៅរ៉ឺត្រែត អាយុ ៩០ ឆ្នាំ នឹងព្រះពុទ្ធាចារ្យ ភុល – ទេស ព្រះជន្ម ៦៤ ឆ្នាំ គង់នៅវត្តបទុមវតី បានដំណាលថា កាលសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ប៉ាននិមន្តចេញពីវត្តសាលាគូ ក្រុងឧត្ដុង្គ មកគង់នៅវត្តខ្ពបតាយ៉ង ក្រុងភ្នំពេញជាដំបូង គ្រានោះ វត្តខ្ពបតាយ៉ងជាទីវត្តចាស់បុរាណ គ្មានវិហារកុដិសាលាជាកេរ្តិ៍ដំណែលចាស់នៅសេសសល់ទេ សូម្បីភិក្ខុ ឬសាមណេរ ១ អង្គក៏គ្មានដែរ ។ វត្តចាស់នោះក្លាយទៅជាទីព្រៃសុទ្ធសាធ ព្រោះអ្នកស្រុកបោះបង់ចោលជាច្រើនរយឆ្នាំមកហើយ ប៉ុន្តែ បានជាគេដឹងថាកន្លែងនោះជាទីវត្តចាស់បុរាណ ដោយសារគេមើលច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារផង គេសង្កេតមើលឃើញទីទួលព្រៃមួយខ្ពស់ជាងគេផង ហើយនៅលើទួលនោះមានរោងប្រក់ស្លឹកតូចមួយ បែបជារោងឧបោសថ ក្នុងរោងនោះមានព្រះជីរ៍ ១ អង្គតូច នៅក្បែរព្រះជីរ៍នោះមានផែនថ្មសន្លឹកសីមា ១ ផ្ទាំង, នៅទិសខាងកើតមុខទួលនោះមានខ្ពបមួយតូចវែង ដែលខ្មោចតាយ៉ងគាត់ជីកយកទឹកស្រោចដំណាំគាត់, ឯទឹកក្នុងខ្ពបនេះមិនរីងស្ងួតទេ តែងដក់នៅខួបប្រាំងវស្សាហើយថ្លាស្អាតផង អ្នកស្រុកដងយកទឹកក្នុងខ្ពបនេះប្រើប្រាស់បាន ។

គ្រានោះ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្ដមទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មេការ ឲ្យដឹកនាំយកឈើព្រះរាជទ្រព្យពីក្រុងឧត្ដុង្គមកកសាង ព្រះវិហារ, កុដិ, សាលា នៅលើទីទួលនោះ ទ្រង់ឲ្យជីកគូស្នាមភ្លោះខាងជើង ខាងត្បូងនឹងខាងលិចវត្ត ដើម្បីយកអាចម៍ដីចាក់បំពេញពង្រីកទីទួលនោះឲ្យបានខ្ពស់ធំទូលាយជាងមុន នឹងទ្រង់ឲ្យជីកខ្ពបចាស់នោះឲ្យជ្រៅជាងមុនទៅទៀត រួចឲ្យដាំដើមឈូកក្នុងគូស្នាមភ្លោះទាំង ៣ ជ្រុងវត្ត ។ លុះរៀបចំទីវត្តល្មមសមគួរហើយ ក៏ធ្វើបុណ្យបញ្ចុះសីមាឆ្លងវិហារកុដិសាលា, វេលានោះ បានប្រែឈ្មោះ "វត្តខ្ពបតាយ៉ង" ជា "វត្តបទុមវតីរាជវរារាម" វិញ ប្រែថា "វត្តមានឈូកជារបង ជាអារាមដ៏ប្រសើររបស់ព្រះរាជា " ជាប់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។

បានរកឃើញភស្ដុតាងមួយទៀតៈ មានផែនថ្ម ១ ផ្ទាំងជាសន្លឹកសីមាទិសបូព៌ ដែលគេដំកល់ទុកនៅមុខព្រះវិហារវត្តបទុមវតីសព្វថ្ងៃនេះ មានអក្សរចារិកនៅថ្មសន្លឹកសីមានោះថា "ពុ. ២៤១៤ មមែ នក្សត្រត្រីសកហេមន្តរតូ បុស្សមាគ សុក្កបក្ស ចតុទ្ទសី តិថីភុម្មវារ ជាបរិច្ឆេទកាលកំណត់ទីត្រង់ណេះ បានបន្ចុះជាមហាសីមារួចហើយ ឯមហាសីមានេះបណ្ដោយ ៥ សិន ទទឹង ៤ សិន ។

«បូរព៍»

បញ្ជាក់សេចក្ដីក្នុងអក្សរចារឹកខាងលើនេះ ឲ្យងាយស្ដាប់ថា ថ្ងៃ ៣ ᧮ ២ ឆ្នាំមមែ នក្សត្រត្រីស័ក ហេមន្តរដូវ ព. ស. ២៤១៤ ជាបរិច្ឆេទកាល កំណត់ទីត្រង់នេះបានបញ្ចុះជាមហាសីមារួចហើយ ឯមហាសីមានេះ បណ្ដោយ ៥ សិន ទទឹង ៤ សិន[3] ។

គិតតាំងពី ព. ស. ២៤០៨ គ. ស. ១៨៦៥ ជាឆ្នាំដែលសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ប៉ាន ចាប់ផ្ដើមកសាងវត្តបទុមវតីជាដំបូងបំផុតមក ការរៀបចំតាក់តែងវត្តនេះចេះតែបានចំរើនកើនឡើងរៀងរាល់ឆ្នាំ ដូចមានកុដិ, សាលានឹងបូជនីយដ្ឋានជាច្រើន គឺ

ព្រះពោធិព្រឹក្ស

ព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្ដម ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់មុខមន្ត្រីឲ្យធ្វើបុណ្យសម្ពោធិ ៣ ថ្ងៃដាំកូនព្រះពោធិព្រឹក្ស ដែលព្រះរតនសារត្ថេរគង់នៅលង្កាទ្វីបនាំមកថ្វាយព្រះអង្គ នៅទីមុខវត្តបទុមវតី នៅថ្ងៃ ៣ ᧺ ៣ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ព. ស. ២៤៣០ ច. ស. ១២៤៩ គ. ស. ១៨៨៧ ក្នុងសម័យនៃសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ប៉ាន ។

ព្រះចេតិយអង្គធំ

សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ អៀមបានឃោសនាពួកពុទ្ធបរិស័ទកសាងព្រះចេតិយធំមួយអង្គក្នុងវត្តបទុមវតី ។ លុះកសាងរួចស្រេចហើយបានធ្វើបុណ្យបញ្ចុះព្រះបរមសារីរិកធាតុ ១ អង្គ នឹងព្រះអរហន្តធាតុ ១ អង្គ ដែលព្រះរតនសារត្ថេរនៅលង្កាទ្វីបនាំយកមកថ្វាយព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្ដម ក្នុងពេលជាមួយកូនព្រះពោធិព្រឹក្សនោះ ព្រមទាំងបញ្ចុះព្រះអដ្ឋិធាតុនៃសម្ដេចព្រះសុគន្ធាធិបតី ប៉ាន ផង នៅថ្ងៃ ៤ ᧱ ៦ ឆ្នាំរកា ឯកស័ក ព. ស. ២៤៥២ ច. ស. ១២៧១ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ៨ ខែម៉េ គ. ស. ១៩០៩ ក្នុងរជ្ជកាលនៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិ (ព្រះបរមរាជានុកោដ្ឋ) ។

ព្រះវិហារថ្មី

សម្ដេចព្រះមង្គលទេពាចារ្យ ស៊ុក ជាមេគំនិតបានចាប់ផ្ដើមរុះរើព្រះវិហារចាស់ក្នុងវត្តបទុមវតីចេញ ហើយកសាងព្រះវិហារថ្មីតាំងពីក្នុងឆ្នាំឆ្លូវ នព្វស័ក ព. ស. ២៤៨០ គ. ស. ១៩៣៧ ក្នុងរជ្ជកាលនៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះស៊ីសុវត្ថិ - មុនីវង្ស ។ លុះកសាងព្រះវិហារថ្មីនោះរួចស្រេចហើយ បានធ្វើបុណ្យសម្ពោធិឆ្លងនៅថ្ងៃ ៧ ᧯ ៤ ឆ្នាំមមី ចត្វាស័ក ព. ស. ២៤៨៥ ច. ស. ១៣០៤ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ២០ ខែម៉ារ្ស គ. ស. ១៩៤២ ក្នុងរជ្ជកាលនៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះនរោត្ដម – សីហនុ - វរ្ម័ន នឹងក្នុងសម័យនៃសម្ដេចព្រះសុធម្មាធិបតី អ៊ុង – ស្រី ។

ក្រៅអំពីថាវរវត្ថុ ៣ យ៉ាងខាងដើមនេះ នៅមានកិច្ចការជាសំខាន់ច្រើនទៀត[6]គឺបានរៀបចំតាក់តែងទីខាងមុខវត្តបទុមវតីឲ្យស្អាតបាតសមរំល្អ, បានធ្វើកុដិធំ ៗ ជាច្រើនខ្នង, បានធ្វើទីប៉ាឆា ៣ ខ្នង, បានធ្វើសាលាសំណាក់ ២ ខ្នង នឹងសាលាភេសជ្ជៈ ១ ខ្នង, បានធ្វើស្រះឈូក ១ គូ, បានធ្វើសាលាបិណ្ឌ ១ ខ្នង នឹងសាលាបរិយត្តិធម្មវិន័យ ១ ខ្នង, បានរុះរើរោងជួងចាស់ធ្វើជាថ្មីឡើងវិញនៅកន្លែងចាស់ដដែល, បានចាក់ដីបំពេញទីវត្តឲ្យរាបស្មើ ព្រមទាំងបានធ្វើកំពែងវត្តផង ។ល។ ការរៀបចំទីវត្តបានចំរើនឡើងរៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយសារកម្លាំងសទ្ធាជ្រះថ្លានៃពួកពុទ្ធបរិស័ទទាំងឡាយ មានអ្នកឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី ញ៉ឹក – នូវ ជាអ្នកទទួលភារៈចាត់ការ បានចាប់ផ្ដើមរៀបចំទីមុខវត្តនឹងក្នុងវត្តតាំងពី ព. ស. ២៤៨៥ គ. ស. ១៩៤២ ជាដើមរៀងមក ក្នុងសម័យនៃសម្ដេចសុធម្មាធិបតី អ៊ុង – ស្រី ។

សេចក្ដីបញ្ចប់

អាយុវត្តខ្ពបតាយ៉ង,ចាប់រាប់ពីត្រឹម ព. ស. ១៩៧៨ គ. ស. ១៤៣៥ ដែលចាប់ផ្ដើមកសាងវត្តខ្ពបតាយ៉ងនៅសម័យសាងក្រុងភ្នំពេញគ្រាដំបូង រហូតមកដល់ ព. ស. ២៤០៨ គ. ស. ១៨៦៥ ដែលប្រែឈ្មោះវត្តខ្ពបតាយ៉ង ជាវត្តបទុមវតីវិញ នៅវេលាសាងក្រុងភ្នំពេញគ្រាទី ២ ឃើញបានចំនួន ៤៣១ ឆ្នាំ នេះជាអាយុនៃវត្តខ្ពបតាយ៉ង ។

អាយុវត្តបទុមវតី,ចាប់រាប់ពីត្រឹមឆ្នាំដែលតាំងឈ្មោះវត្តបទុមវតីរហូតមកដល់ ព. ស. ២៤៩៨ គ. ស. ១៩៥៥ បានចំនួន ៩០ ឆ្នាំ នេះជាអាយុនៃវត្តបទុមវតី ។ យក ៤១៣ ឆ្នាំបូករួមនឹង ៩០ ឆ្នាំ ត្រូវជា ៥២១ ឆ្នាំ នេះទុកជារយៈកាលនៃវត្តនេះ ដែលបានប្រតិស្ឋានមក ។

[1]ហៅតាមត្រឹមត្រូវថា វត្តសាលាគំនូរ ។ ឬហៅ សាលាគូ ព្រោះមានសាលាពីរ ក៏បាន ។
[2]ចំឡងតាមបែបអក្សរដែលគេចារិកនៅថ្មសន្លឹកសីមានោះ ។
[3]២ ហត្ថត្រូវជា ១ ម៉ែត្រ, ២ ម៉ែត្រត្រូវជា ១ ព្យាម, ២០ ព្យាមត្រូវជា ១ សិន ។ ឯហាសីមាវត្តបទុមវតីនេះ បណ្ដោយ ៥ សិន ត្រូវជា ២០០ ម៉ែត្រ, ទទឹង ៤ សិន ត្រូវជា ១៦០ ម៉ែត្រ ។ (វចនានុក្រមខ្មែរ) ។
[4]ស្រង់ពីច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារក្រុងកម្ពុជា ។
[5]ស្រង់ពីច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារក្រុងកម្ពុជា ។
[6]ស្រង់ពីសេចក្ដីរាយការរបស់អ្នកឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី ញ៉ឹក – នូវ ។