«ព្រះពុទ្ធសាសនានៅសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម»

 

ប្រធានបទៈ «ព្រះពុទ្ធសាសនានៅសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម» ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាប្រទេសមួយដែលមានអារ្យធម៌ជាយូរយាណាស់មកហើយ ហើយឥទ្ធិពល នៃព្រះពុទ្ធសាសនាបានជ្រួតជ្រាបដល់ក្រឪបេះដូងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈ។ ទោះបីជាមានសម័យកាលខ្លះមានការប្រែប្រួលក៏ដោយ ព្រះពុទ្ធសាសនានៅតែស្ថិតស្ថេរក្នុងស្រុកខ្មែរជានិច្ច។ ហេតុតែខ្មែរបានឆ្លងកាត់សម័យកាលអស់ជាច្រើននោះ ក្រុមអាត្មាភាពខ្ញុំបាទ សូមលើកយកនូវព្រះពុទ្ធសាសនានៅសម័យសង្គមរាស្រ្តនិយមមកបង្ហាញ ថាតើព្រះពុទ្ធសាសនានាសម័យនោះមានសារៈសំខាន់យ៉ាងណាចំពោះសង្គម និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ? ១. ព្រះពុទ្ធសាសនាសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម ប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលឯករាជ្យ និងកាន់នយោបាយធម្មាធិបតីយ្យមានសិទ្ធិសេរីភាពបរិបូណ៌។ ប្រទេសកម្ពុជាមានភ័ព្វសំណាងដោយមានសម្តេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះឧបយុវរាជ ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ ជាព្រះអគ្គមគ្គុទ្ទេសក៍ ជាព្រះអគ្គពុទ្ធសាសនូបត្ថម្ភ ព្រះអង្គជានាយកដឹកនាំប្រទេសឲ្យប្រជារាស្ត្ររួចផុតពីទុក្ខភ័យគ្រោះថ្នាក់ បានឋិតនៅក្នុងសុខសន្តិភាព ជួបនឹងភាពសម្បូណ៍សប្បាយ។ រីឯព្រះពុទ្ធសាសនា
ដោយមានការគាំទ្រនិងទំនុកបរុងផ្ចុងផ្តើមគ្រប់បែបយ៉ាងពីសំណាក់ពុទ្ធសាសនិជនដែលមានសេចក្តីជ្រះថ្លា មានជំនឿ គោរពរាប់អានចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា រួមមានទាំងព្រះមហាក្សត្រ ឥស្សរជន មន្រ្តី និងប្រជាពលរដ្ឋទូទាំងប្រទេស ទើបធ្វើអោយព្រះពុទ្ធសាសនាមានការរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំង។ ព្រះពុទ្ធសាសនា មានការទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធនិងប្រទេសជាតិ បើប្រទេសមានទុក្ខ ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏មានទុក្ខ តែបើប្រទេសជាតិបានសុខចម្រើន ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏បានសុខចម្រើនដែរ។ សម្តេច ព្រះនរោត្តមសីហនុ កាលព្រះអង្គគង់នៅលើរាជបល្ល័ង្គជាព្រះមហាក្សត្រនៅឡើយ ព្រះអង្គបានប្រោសព្រះរាជទានរដ្ឋធម្មនុញ្ញដល់ប្រជារាស្ត្រព្រះអង្គ ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះត្រង់ប្រការ៨ បានលើកយកព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យជា សាសនារបស់រដ្ឋ។ ត្រង់នេះហើយដែលភស្តុតាងនៃព្រះរាជហឬទ័យរបស់ព្រះអង្គ ជាអគ្គពុទ្ធសាសនូបត្ថម្ភក៍ ទ្រង់គោរពរាប់អាន ទំនុកបំរុងព្រះពុទ្ធសាសនាដោយស្មោះចំបោះ គឹទ្រង់ចំណាយព្រះរាជទ្រព្យកសាងវត្តអារាម ព្រះចេតិយ និងព្រះរាជកុសលផ្សេងៗ មានកសាងពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យជាដើម មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះអង្គទ្រង់បានទាំងព្រះភ្នួសជាភិក្ខុភាវៈក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាអស់រយៈកាល៣ខែផតទៀត ដើម្បីបំពេញរាជករណីយកិច្ចតាមព្រះរាជប្រវេណី ដែលព្រះរាជវង្សានុវង្សធ្លាប់បំពេញមកផង ដើម្បីទ្រង់បានសិក្សាច្បាប់ព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យបានជ្រាបយ៉ាងច្បាស់លាស់ផង ឲ្យបានសមដល់ព្រះរាជឋានៈរបស់ព្រះអង្គ ជាព្រះអគ្គពុទ្ធសាសនិក។ ព្រះមហាក្សត្រមុនៗ ដែលត្រូវជាព្រះរាជអយ្យកោ ព្រះរាជអយ្យិកា ព្រះវររាជបិតា ព្រះវររាជមាតារបស់ព្រះអង្គ ក៏សុទ្ធតែជាព្រះអគ្គសាសនិកទាំងអស់។ ប្រជារាស្ត្រនៃប្រទេសកម្ពុជានាសម័យនោះមានចំនួនជាង៦លាននាក់ (គ.ស ១៩៦៩-១៩៧០)។ ក្នុងចំនួននោះ មានប្រជារាស្ត្រ៩៩ភាគរយជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ ដោយអាស្រ័យហេតុខាងលើនេះ ទើបរាជរដ្ឋាភិបាលនៃប្រទេសកម្ពុជាដែលជាអង្គការគ្រប់គ្រងរដ្ឋ បានចាត់ការរៀបចំឲ្យមានក្រសួងមួយហៅថា ក្រសួងធម្មការ ហើយឲ្យមានសមាជិកនៃរាជរដ្ឋាភិបាលមួយនាក់មានឋានៈជារដ្ឋមន្ត្រី ឬជារដ្ឋលេខាធិការកាន់កាប់ក្រសួងនេះ។ ក្រសួងធម្មការនេះ កាន់ការខាងផ្នែកសាសនាទាំងអស់ដែលមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជា ពិសេសបំផុតគឺកាន់កិច្ចការខាងព្រះពុទ្ធសាសនាដែលជាសាសនារបស់រដ្ឋ។ ក្រសួងធម្មការ បានចាត់ការរៀបចំកិច្ចការខាងព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យមានអង្គការសម្រាប់ធ្វើព្រះពុទ្ធសាសនាមានការរៀបរយ នឹងប្រព្រឹត្តទៅកាន់សេចក្តីចម្រើនរុងរឿងទាំងអង្គការរបស់ឯកជនឯទៀតៗ ដែលសំរាប់ជួយឧបត្ថម្ភព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ឋិតនៅក្នុងអំណាចនៃក្រសួងធម្មការដែរ។ អង្គការនោះមានដូចតទៅនេះ៖ ១. អង្គការគ្រប់គ្រង់គណៈសង្ឃ ខាងព្រះពុទ្ធសាសនា អង្គការនេះ ក្រសួងធម្មការបានចាត់ការឲ្យមានព្រះរាជក្រមសម្រេចអំពីការរៀបចំដូចខាងក្រោមនេះគឺៈ ក. មានសម្តេច ព្រះសង្ឃរាជ ឬ សម្តេចព្រះសង្ឃនាយក ជាអ្នកត្រួតត្រាលើព្រះសង្ឃ ក្នុងព្រះរាជជាណាចក្រទាំងមូល ជាពិសេសលើលោកមេគណគ្រប់ខេត្ត ដោយមានព្រះរាជាគណៈ ថ្នាក់ឯក-ទោ-ត្រី-ចត្វា ជួយធ្វើការផង។ ខ. មានលោកមេគណ ១រូប ជាអ្នកត្រួតត្រាលើព្រះសង្ឃទាំងអស់ក្នុងខេត្តនីមួយៗ ជាពិសេសលើលោកអនុគណគ្រប់ស្រុកដែលមានក្នុងខេត្តនីមួយៗ។ គ. មានលោកអនុគណ១រូប ជាអ្នកត្រួតត្រាលើព្រះសង្ឃទាំងអស់ក្នុងស្រុកនីមួយៗ ជាពិសេសលើចៅអធិការគ្រប់វត្ត ដែលមាននៅក្នុងស្រុកនីមួយៗ។ ឃ. មានគ្រហស្ថ១នាក់ជាអាចារ្យសម្រាប់វត្តនីមួយៗ ជាដំណាងព្រះសង្ឃក្នុងវត្តនីមួយៗ ក្នុងពេលដែលមានកិច្ចការទាក់ទងនិងរាជរដ្ឋាភិបាល ព្រមទាំងមានគណកម្មការ១ក្រុម សម្រាប់ជួយព្រះសង្ឃក្នុងវត្តនីមួយៗផងទៀត។ ២. អង្គការថេរសភាមួយក្រុម អង្គការនេះ នៅអមសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ឬសម្តេចព្រះសង្ឃនាយក សម្រាប់វិនិច្ឆ័យអធិករណ៍ក្នុងថព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលកើតឡើងរវាងសង្ឃនិងសង្ឃ ឬ សង្ឃនិងគ្រហស្ថ។ ៣. សង្ឃមហាសន្និបាតប្រចាំឆ្នាំ ក្នុងមួយឆ្នាំៗ មានការប្រជុំសង្ឃជាមហាសន្និបាតម្តង គឺលោកមេគណគ្រប់ខេត្ត អនុគណគ្រប់ស្រុក និងភិក្ខុជាសហការីទាំងអស់ ដែលនៅតាមខេត្តស្រុក មកប្រជុំនៅទីក្រុងភ្នំពេញ រួបរួមជាមួយនឹងព្រះរាជាគណៈ ឋានានុក្រមទាំងអស់ក្រោមអធិបតីភាពនៃសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ឬសម្តេចព្រះសង្ឃនាយក។ ៤. អង្គការសិក្សាខាងព្រះពុទ្ធសាសនា ការសិក្សានេះហៅ ពុទ្ធិកសិក្សាៗ នេះមាន ៣ប្រភេទគឺ ៖ ក. ពុទ្ធិកបឋមសិក្សា ការសិក្សាដំបូងនៃភិក្ខុសាមណេរ កំណត់ការសិក្សា៣ឆ្នាំ។ ខ. ពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សា ការសិក្សាជាន់មធ្យមនៃភិក្ខុសាមណេរ កំណត់ការសិក្សា៤ឆ្នាំ។ គ. ឧត្តមសិក្សា ការសិក្សាជាន់ខ្ពស់ នៃភិក្ខុសាមណេរ កំណត់កាលសិក្សា១០ឆ្នាំ។ ការសិក្សានេះចែកជា ៣ ភូមិគឺ បឋមភូមិត្រូវសិក្សា ៣ ឆ្នាំ ទុតិយភូមិត្រូវសិក្សា ៤ ឆ្នាំ តតិយភូមិ ឬភូមិទីបំផុតត្រូវសិក្សា ៣ ឆ្នាំ រួមពេលសិក្សាទាំង ៣ ភូមិត្រូវជា ១០ ឆ្នាំ។ ក្រៅការសិក្សាទាំង ៣ខាងលើនេះ មានការសិក្សាម្យ៉ាងទៀតហៅថាការសិក្សាធម្មវិន័យ ឬសាលាធម្មវិន័យៗ នេះសំរាប់ភិក្ខុសាមណេរជាសាធារណៈ គឺអ្នកបួសទាំងឡាយគ្រប់វត្តអារាមក្នុងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវតែសិក្សាគ្រប់គ្នាខានពុំបាន។ ៥. ពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ ជាអង្គការមួយនៅក្រោមអំណាចនៃក្រសួងធម្មការ។ អង្គការនេះសំរាប់ចាត់ការធ្វើឲ្យបានចម្រើនដល់ប្រទេស និងព្រះពុទ្ធសាសនា គឺបានបង្កើតជាអង្គការសាខា៣ទៅទៀត ដូចមានតទៅនេះគឺ៖ ក. បណ្ណាល័យសម្រាប់តម្កល់គម្ពីរដីកា ស្លឹករឹត និងសៀវភៅផ្សេងៗ ព្រមទាំងចាត់ការបោះពុម្ពសៀវភៅភាសាបាលីខ្លះ ភាសាជាតិខ្លះ។ ខ. ក្រុមជំនុំព្រះត្រៃបិដក សម្រាប់ប្រែព្រះត្រៃបិដកបាលី ជាភាសាជាតិ ហើយបោះពុម្ភជាសៀវភៅ។ គ. ក្រុមជំនុំទំនៀមទំលាប់ សម្រាប់ស្វែងរក ព្រមទាំងគ្រប់គ្រងរក្សានូវច្បាប់ទំនៀមទំលាប់របស់ជាតិខ្មែរ ឲ្យបានគង់វង់តទៅ។ ៦. ពុទ្ធិកសមាគមកម្ពុជារដ្ឋ (ជាអង្គការឯកជន) សំរាប់ជួយឧបត្ថម្ភព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុង ប្រទេសផង ក្រៅប្រទេសផង មានការសិក្សាជាដើម។ ៧. សមាគមមិត្រពុទ្ធិកវិទ្យាល័យ (ជាអង្គការឯកជន) សម្រាប់ជួយឧបត្ថម្ភ ចំពោះកិច្ចការខាងព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងប្រទេសដោយច្រើន គឺជួយឧបត្ថម្ភពួកសមណនិស្សិត។ ៨. សមាគមគិលានដ្ឋាន មហាក្សត្រិយានី (ជាអង្គការឯកជន) សម្រាប់ជួយ ព្យាបាលរោគព្រះសង្ឃខាងព្រះពុទ្ធសាសនា។ ក្រៅអំពីអង្គការខាងលើនេះ កិច្ចការទាំងឡាយណាដែលទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា កិច្ចការទាំងឡាយនោះត្រូវជាភារៈកិច្ចលើក្រសួងធម្មការទាំងអស់។ ២. វត្តអារាម និងភិក្ខុសាមណេរ វត្តអារាមខាងព្រះពុទ្ធសាសនា នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានេះមិនមែនទើបនឹងកើតឡើងក្នុងសម័យនោះប៉ុណ្ណោះទេ គឺកើតមានជាយូរអង្វែងមកហើយ ដំណាលគ្នានឹងការប្រតិស្ឋាននៃព្រះពុទ្ធសាសនាហើយកើតមានព្រះសង្ឃ គឺភិក្ខុសាមណេរក្នុងពេលណា វត្តអារាមក៏មានក្នុងពេកនោះ ព្រោះវត្តអារាមជាទីលំនៅនៃព្រះសង្ឃ ប៉ុន្តែវត្តអារាមនោះល្អឬមិនល្អ តូចឬធំនោះមិនទៀត ទាត់ទេ គឺសាងតម្រូវតាមកាលៈទេសៈ។ ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាលនេះ វត្តអារាមទាំងឡាយក្នុងប្រទេសកម្ពុជាច្រើនតែបានផ្លាស់ប្តូររូបរាងជាថ្មី ដោយអាស្រ័យកំលាំងសទ្ធាជ្រះថ្លានៃពុទ្ធបរិស័ទ។ វត្តណាដែលមានវិហារសាលាកុដិចាស់ៗ វត្តនោះត្រូវបានកសាងឡើងជាថ្មីដោយគ្រឿងបេតុងអារម៉េ ព្រោះក្នុងសម័យនេះសម្បូរណ៌ដោយគ្រឿងដែកស៊ីម៉ង់ត៍និងឥដ្ឋ។ សព្វថ្ងៃនេះ (១៩៦១) វត្តអារាមខាងពុទ្ធសាសនាក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូលមាន២,៨៥០វត្ត ចំណែកព្រះសង្ឃគឺ ភិក្ខុ-សាមណេរ ដែលអាស្រ័យនៅក្នុងវត្តអារាមមានចំនួនតែ ៥៣,៥០៩រូបនេះ គិតដល់ក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ បើយកចំនួនព្រះសង្ឃ៥៣,៥០៩ រូបទៅចែកតាមចំនួន ២៨៥០ ឃើញក្នុងមួយវត្តៗមានភិក្ខុ សាមណេរតែត្រឹម១៨រូប ។ ៣. វត្តអារាម និងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមកប្រតិស្ឋានក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយូរជាង ២,០០០ឆ្នាំ ហើយបានជ្រួតជ្រាបដិតជាប់ក្នុងគំនិតនៃប្រជាពលរដ្ឋទូទៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រទាំងមូល។ ប្រជារាស្ត្រខ្មែរ បើបានទៅតាំងទីភូមិករនៅកន្លែងណាមួយ បើមានគ្នាចំនួន ៥៩-៦០ គ្រួសារឡើងទៅរមែងពេញចិត្តនឹងកសាងវត្តអារាមខាងព្រះពុទ្ធសាសនា ឲ្យមាននៅជិតភូមិលំនៅ ហើយនិមន្តភិក្ខុសាមណេរទៅគង់ក្នុងវត្តថ្មីនោះ ដើម្បីផ្ញើអាយុជីវិតរបស់ខ្លួនទៅលើវត្តអារាមនោះតែម្តង ទុកទីវត្តនោះជាបង្អែកយ៉ាងម៉ាំខាងផ្លូវចិត្ត បានជាប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះ មានវត្តអារាមច្រើនដល់ទៅ៣,៣៦៩វត្ត។ វត្តមានចំនួនប៉ុណ្ណេះសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរដែលមានចំនួនជាង ៦លាន ហើយគិតយកចំនួន៩៩ភាគរយ នៃប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរទុកជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា បើយកទៅប្រៀបធៀបនឹងប្រទេសដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចប្រទេសយើង គឺប្រទេសថៃ និងប្រទេស ភូមានោះ ឃើញថាវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានដូចចំនួនខាងលើនេះ មិនត្រូវទុកថាមានច្រើនពេកទេ គឺគ្រាន់តែល្មមតែប៉ុណ្ណោះឯង។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា តាំងពីក្នុងអតីតសម័យដរាបដល់បច្ចុប្បន្នសម័យនេះ បានជាពេញចិត្តសាងវត្តអា-រាមសម្រាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅ ឲ្យាមាននៅក្នុងទីប្រជុំភូមិភាគនីមួយៗនោះ ដោយសារឃើញថាវត្តអារាមនោះ មានប្រយោជន៍ច្រើនណាស់គឺ៖ ១. វត្តអារាមជាទីតាំងនៃព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលខ្លួនជាទីពឹងពំនាក់។ ២. វត្តអារាមជាកន្លែងសិក្សាវិជ្ជាផ្សេងៗ មានអក្សរសាស្រ្ត គណិតសាស្ត្រ និងសិល្បសាស្រ្តជាដើម ឲ្យល្មមដល់ជីវភាពរបស់ខ្លួនជាប្រជាពលរដ្ឋ ព្រមទាំងវិជ្ជាខាងព្រះពុទ្ធសាសន៍ ដែលគេគួរឲ្យចេះដឹង ឲ្យសមដល់ឋានៈរបស់ខ្លួន ជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រោះក្នុងសម័យបុរាណ មិនមានសាលាសិក្សាក្រៅពីវត្តអារាមឡើយ។ ៣. វត្តអារាមជាមន្ទីពេទ្យខាងផ្លូវចិត្ត សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅជុំវិញ គឺថាបើកាលណាមានសេចក្តីទុក្ខព្រួយដែលកើតពីហេតុណាមួយ ត្រូវទៅវត្តអារាម រៀបរាប់ឲ្យព្រះសង្ឃបានជ្រាបដើម្បីឲ្យលោកជួយពន្យល់ធម៌តាមផ្លូវព្រះពុទ្ធសាសនាឲ្យបានរលត់ទុក្ខព្រួយ។ ៤. វត្តអារាមទុកជាសួនច្បារមួយ សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋដែលនៅជុំវិញ។ បើកាលណាអផ្សុកមិនសប្បាយចិត្តដោយហេតុណាមួយ ត្រូវចូលទៅកាន់ទីវត្តអារាម ដែលមានទីកន្លែងទូលាយជាទីរមណីយដ្ឋាន លុះបានដើរលំហែរមួយស្រប់ ក៏ត្រឡប់បានធូរស្រួលសប្បាយឡើងវិញ។ ៥. វត្តអារាម ជាទីប៉ាឆាសម្រាប់បូជាសពនៃប្រជាពលរដ្ឋ។ ក្នុងពេលដែលមាតាបិតា ញាតិសន្តានព្រៀងលានទាំងប៉ុន្មាន ធ្វើមរណកាលប្រជាពលរដ្ឋតែងនាំសពទៅធ្វើឈាមនកិច្ច រើសអដ្ឋិតម្កល់ក្នុងកោដ្ឋហើយផ្ញើទុកក្នុងវត្តទៀត ដល់ទីបំផុតធ្វើចេតិយក្នុងវត្ត ហើយបញ្ចុះអដ្ឋិធាតុមាតាបិតា ជាដើមក្នុងចេតិយនោះតែម្តង។ ត្រង់នេះនាំឲ្យឃើញថា ប្រជាពលរដ្ឋទីពឹងលើវត្តអារាម តាំងពីនៅរស់រហូតដល់ស្លាប់។ ៦. វត្តអារាមជាទីកន្លែងសម្រាប់ផ្តល់នូវបូណ្យកុសលគ្រប់យ៉ាងដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ប្រជាពលរដ្ឋដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ពេលណាត្រូវការធ្វើបុណ្យទាន រក្សាសីលនិងភាវនា ក៏រមែងតែចូលទៅរកវត្តអារាមជាដរាប ព្រោះមានភិក្ខុសង្ឃនៅទីនោះ លោកអាចជួយពន្យល់ពីបុណ្យទាន ពីការរក្សាសីលនិងពីការភាវនាជាដើម ដើម្បីឲ្យប្រជាពលរដ្ឋបានដឹង ហើយកើតសេចក្តីជ្រះថ្លាឡើង។ ដូច្នេះវត្តអារាមទុកដូចជាថ្នាលសម្រាប់បណ្តុះពូជធារ នៃបុណ្យកុសលគ្រប់យ៉ាង ដែលជាគុណសម្ប័ទឲ្យសម្រេចនូវសេចក្តីសុខ ប្រាសចាកសេចក្តីទុក្ខ។ ៧. វត្តអារាមជាទីជ្រកកោននៃកូនចៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ក្នុងបច្ចុប្បន្នកាលនោះរាជរដ្ឋាភិបាលបានចាត់ការកសាងសាលាសិក្សា ថ្នាក់បឋម ថ្នាក់មធ្យម និង ថ្នាក់ឧត្តមនៅខាងក្រៅវត្ត អារាមពិតមែនហើយ ប៉ុន្តែកូនចៅអ្នកស្រុកដែលមកពីទីឆ្ងាយៗ ចូលទៅសិក្សាក្នុងសាលាទាំងនោះ ទោះនៅក្នុងរាជធានីក្តី ក្នុងខេត្តក្តី ក្នុងស្រុកក្តី ឥតមានទីសំណាក់អាស្រ័យឡើយ និងរកជួលកន្លែងសំណាក់ពុំកើត មកពីមាតាបិតាក្រីក្រ មិនអាចនឹងចេញថ្លៃទីសំណាក់ផង ថ្លៃអាហារផង ម្លោះហើយនិស្សិតទាំងនោះត្រូវចូលទៅសំណាក់អាស្រ័យនៅក្នុងវត្តអារាម ព្រមទាំងចិញ្ចឹមជីវិតខ្លួន ដោយសារព្រះសង្ឃក្នុងវត្តអារាមនោះទៀតផងស្ទើតែគ្រប់កន្លែង។ ដោយវត្តអារាមខាងព្រះពុទ្ធសាសនា អាចផ្តល់ប្រយោជន៍យ៉ាងច្រើន ជាប្រយោជន៍ដែលគេមិនបានគិតឥតដឹងសោះ ដូចរៀបរាប់ខាងលើនេះហើយ ដែលនាំឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរតាំងពីបូរាណកាល រហូតដល់បច្ចុប្បន្នកាល មិនអាចនឹងតាំងភូមិផ្ទះសម្បែងអាស្រ័យនៅដោយឥតមានទីវត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនានៅជិតខាងបានឡើយ។ ដូច្នេះសារុមសេចក្តីទៅឃើញថា វត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនា នៅប្រទេសកម្ពុជាដែលមាន២,៨៥០វត្តនោះ ពិតជាមានប្រយោជន៍ យ៉ាងទូលំទូលាយដល់ព្រះពុទ្ធសាសនា ដល់ប្រជាពលរដ្ឋដល់ប្រទេសជាតិ ដោយហេតុថា ដូចជាបានជួយសម្រាលបន្ទុករបស់រាជរដ្ឋាភិបាលមួយចំណែកដែរ។ តាមគំនិតរបស់ក្រុមអាត្មាភាព-ខ្ញុំបាទ យល់ឃើញថា ‍« ទោះបីស្ថិតនៅក្នុងកាលៈទេសៈ ណាក៏ដោយ ព្រះពុទ្ធសាសនានៅតែដើរតួរយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការជួយផ្សះផ្សារនូវដំបៅដួងចិត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងជួយជាកម្លាំងចិត្តក្នុងជីវភាពរស់ប្រចាំថ្ងៃជានិច្ច ព្រមទាំងចូលរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលធនធានមនុស្សនៅកម្ពុជា »។   ឯកសារយោង ព្រះពុទ្ធសាសនាតម្ពបណ្ណិទ្វីប នឹង ជ្រោយសុវណ្ណភូមិ លោក កែវ ស៊ឹម បោះពុម្ពឆ្នាំ ២០០៣